Włamanie się do czarnej skrzynki władzy pedagogicznej

W klasie władza nauczyciela nie jest już łatwo akceptowana przez uczniów. W obliczu zmian zachodzących w społeczeństwie tradycyjne jego wykonywanie, oparte m.in. na groźbach, przymusie i nawykach, straciło swoją legitymizację. Aby uzyskać zgodę uczniów, nauczyciele muszą dostosować się do nowego kontekstu i codziennie budować swój autorytet, w zależności od klasy i sytuacji edukacyjnej. Należy wynaleźć nowe podejścia, aby umożliwić zarówno początkującym, jak i bardziej doświadczonym nauczycielom uzyskanie wsparcia ze strony uczniów.

Jak dotąd niewiele badań udokumentowało interakcje między nauczycielami i uczniami w sytuacjach sprawowania władzy. Aby rozwiązać ten problem, zespół z UNIGE i HEP Vaud uruchomił innowacyjny system wideo w dwudziestu czterech klasach szkół średnich w stanie Vaud (w sumie 433 uczniów w wieku od 12 do 15 lat), który połączył z wywiadami ujawniającymi kwalifikacje zawodowe doświadczenie nauczycieli (w sumie dziesięciu w trakcie szkolenia). Badanie trwało sześć miesięcy.

Innowacyjne podejście

„W każdej klasie umieściliśmy samodzielną kamerę szerokokątną, aby mieć widok na nauczyciela i uczniów. Nauczyciele nosili na szyi nadajnik, który umożliwiał kamerze śledzenie ich ruchów w klasie” – wyjaśnia Valérie Lussi Borer, profesor nadzwyczajny, kierownik grupy AFORDENS i członek Laboratorium Edukacji Wideo na Wydziale Psychologii i Edukacji UNIGE Sciences, który kierował tą pracą.

Na zakończenie zajęć nauczyciele zostali poproszeni o określenie najważniejszych sytuacji związanych z autorytetem w danym dniu oraz celów, jakie przyświecały im w ich trakcie. Następnie oglądano z nimi odpowiednie epizody, aby „konfrontować się” z nimi i zmierzyć różnicę między ich oczekiwaniami a rzeczywistością. Metoda ta pozwoliła na identyfikację różnych sposobów sprawowania władzy i zmierzenie ich efektywności.

Najbardziej skuteczna strategia

„Wśród różnych zidentyfikowanych przez nas metod interakcji uczeń-nauczyciel najbardziej skuteczna była strategia „podwójnego adresowania”, która odpowiadała za jedną trzecią nakręconych interakcji” – ujawnia Vanessa Joinel Alvarez, profesor nadzwyczajny w dziale nauczania i badań AGIRS w HEP Vaud i pierwszym autorem badania.

W takich sytuacjach podwójnego adresowania nauczyciele mogą łączyć komunikację bezpośrednią i pośrednią, zwracając się do jednego ucznia, aby przekazać wiadomość reszcie grupy, lub zwracając się do grupy, aby przekazać wiadomość jednemu uczniowi. W takim przypadku pozorny adresat nie jest adresatem rzeczywistym: nauczyciel stara się przekazać informację pośrednio jednemu lub kilku innym uczniom.

Ograniczanie walk o władzę

Dzieje się tak na przykład w przypadku nauczycieli, którzy, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się zakłócającego zachowania na resztę grupy, pozornie interweniują u rozproszonego ucznia, aby pośrednio przekazać grupie sygnał odstraszający. Badacze zwrócili także uwagę na sytuacje, w których nauczyciel zwraca się bezpośrednio do całej klasy i pośrednio do jednego lub dwóch uczniów, mając na celu przesłanie im komunikatu bez bezpośredniego wymieniania ich nazwisk, aby ich nie stygmatyzować ani nie wzmacniać porównań społecznych między uczniami.

„Odkryliśmy, że ta strategia jest bardzo skuteczna w zapobieganiu destrukcyjnym zachowaniom. Pozwala nauczycielom ograniczyć konfrontację, która nie jest zbyt skuteczna w przypadku nastolatków” – wyjaśnia Vanessa Joinel Alvarez. Nie konfrontując się bezpośrednio z uczniem, nauczyciele unikają angażowania się w walkę o władzę, a także umożliwiają uczniowi zachowanie twarzy w kontaktach z rówieśnikami.

Wyniki zastosowano już w nowych kursach doskonalenia zawodowego dla nauczycieli oferowanych przez HEP Vaud i Uniwersytecki Instytut Kształcenia Nauczycieli przy UNIGE. Kursy te zapewniają nauczycielom narzędzia potrzebne do lepszego zrozumienia sposobu, w jaki wchodzą w interakcje z uczniami w klasie i wpływu tych interakcji na atmosferę w klasie.